Złote monety i sztabki - rys historyczny

sie 31 2018

Złote monety i sztabki - rys historyczny

Złoto już od najdawniejszych czasów było jednym z najcenniejszych metali. Ze względu na właściwości fizykochemiczne oraz piękny błyszczący kolor, złoto używane było do wyrobu ozdób i przedmiotów użytkowych. Wiele zachowanych zabytków archeologicznych - w postaci wyrobów i ozdób - znaleziono w trakcie badań wykopaliskowych w Egipcie, Mezopotamii i w Indiach. Liczą ode dzisiaj po 4 tysiące lat i więcej, i świadczą o ogromnym zapotrzebowaniu na ten kruszec oraz o bardzo wysokim kunszcie starożytnych rzemieślników. Zachowane do naszych czasów, wzbudzają podziw wysoko rozwiniętą technologią wydobycia i przetworu tego metalu. Jednakże złoto służyło nie tylko do produkcji pięknych ozdób i przedmiotów użytkowych.

 

W starożytnym Egipcie, Sumerze, Babilonii czy Asyrii prężnie rozwijał się handel, początkowo w formie wymiany towaru za towar. Problemy wynikające z trudności ustalenia pełnej ekwiwalentności w wymianie towarowej oraz stale rosnące skala obrotów spowodowały, że starożytni kupcy musieli znaleźć taki towar, który byłby pośrednikiem w wymianie. Do takiej roli doskonale nadawało się złoto. Było niezniszczalne, podzielne i miało wysoką wartość w porównaniu z innymi towarami ze względu na trudne warunki jego pozyskiwania. Złoto stało się więc miernikiem wartości innych przedmiotów, a więc zaczęło spełniać podstawowe funkcje pieniądza, odgrywając nieprzeciętną rolę w rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej. Wytopione i częstokroć specjalnie oznakowane sztabki złota, a także i srebra były w użyciu w Egipcie, Mezopotamii, Azji Mniejszej oraz na licznych wyspacj Morza Jońskiego. Najczęściej służyły do rozliczeń zagranicznych, początkowo pomiędzy władcami i świątyniami, przy których skupiali się kupcy, później - w miarę tego, jak wytapiana coraz mniejsze, bardziej przydatne do obrotu sztabki, krąg ich zastosowania stopniowo się rozszerzał. Od tych małych sztabek do monet był już tylko jeden niewielki krok.

Zdj. 1. Sycylia, Akragas, Tetradrachma, ok. 450 p.n.e.

Zdj. 1. Sycylia, Akragas, Tetradrachma, ok. 450 p.n.e.

Rys. 2. Rzym, Septymiusz Sewer (193 - 211), Aureus

 

W zapiskach starożytnych historyków greckich, Herodota i Ksenofonta, można znaleźć wiadomości, że pierwsze monety - krążki ze stopu złota i srebra, tzw. elektronu - pojawiły się w VII wieku p.n.e. na terenach Azji Mniejszej w Lidii oraz w greckiej Eginie, z tym że monety egineckie były wykonane wyłącznie ze srebra. Jest wielce prawdopodobne, że to właśnie tam rozwinął się szczegółnie szybko handel, do którego były potrzebne te małe i wygodne krążki ze szlachetnych kruszców. Monety doskonale zastępowały będące wcześniej w obiegu sztabki, mające zbyt dużą wartość na potrzeby codziennego handlu. Wynalazek ten bardzo szybko rozpowszechnił się na obszarze świata antycznego. Archeologiczne wykopaliska dowodzą, że - niezależnie od Europy - monety pojawiły się także w tym samym okrecie w Indiach i Chinach, gdzie istniały potężne cywilizacje. W Chinach używanie drobnych monet wykonanych z miedzi jest datowane na początek I tysiąclecia p.n.e.

Zdj. 3. Francja. Napoleon III, 20 Franków 1856

 

Wraz z rozwojem systemu pieniądza kruszcowego w miastach i koloniach grackich formowały się zalążki systemów bankowych. Ich początki sięgają VI i V wieku p.n.e., kiedy to wokół świątyń skupiali się kupcy prowadzący wycenę rozmaitych monet kursujących w świecie antycznym. Załatwiali oni swoich klientów siedząć przy stołach, zwanych po gracku trepesos, skąd ich nazwa trapeziści. Ludzie ci zajmowali się również pośrednictwem w rozliczeniach pomiędzy kupcami, udzielaniem pożyczek oraz przechowywaniem depozytów w postaci monet i sztabek złota i srebra. Depozyty te były przechowywane w skarbcach, w pobliżu świątyń zwanych tesauros, od której to nazwy pochodzi dzisziejsze określenie tezauryzacja. Król Macedonii Filip oraz jego syn Aleksander Wielki przekształcili system trapeza w ośrodki handlowo-finansowe, zajmujące się dokonywaniem płatności na zlecenie swoich klientów, przekazywaniem pieniędzy do innych miast oraz przyjmowaniem wartościowych depozytów.

Zdj. 4. Wielka Brytania, Wiktoria, 1/2 Sovereign 1853

 

Stosując dzisiejszą nomenklaturę bankową, można powiedzieć, że dokonywano przelewów z konta na konto oraz prowadzono rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe klientów. System trapeza został przyjęty w kilkaset lat później przez Rzymian, którzy go jeszcze ulepszyli, wprowadzając zasadę obrotu wartościami na dużę odległości, bez konieczności transferu gotówki. Do czasów Aleksandra Wielkiego, czyli do połowy IV wieku p.n.e., na monetach widniały jedynie wizerunki bogów lub ich personifikacje oraz typowe dla emitującego je miasta przedstawienie figuralne. Ta ikonografika pozwala dzisiejszym badaczon umiejscowić emisje. Dopiero Aleksander Wielki i jego następcy odważyli się umieścić na monetach swoje portrety. Cesarze Rzymscy rozwineli ten pomysł, dodając do swojego portretu również pełną tytulaturę. Ten element pozwala nam datować rzymskie monety z bardzo dużą dokładnością. Uformowany przez starożytnych wygląd zewnętrzny monet przetrwał praktycznie po dzień dzisiejszy. Świat antyczny zawdzięcza Aleksandrowi Wielkiemu również pierwsze reformy monetarne, tj. ujednolicenie wag i nominałów oraz równoległe emitowanie monet złotych i srebrnych, czyli zasadę bimetalizmu, a więc sytuację, kiedy oba rodzaje monet kursują na równych prawach.

 

Cesarstwo Rzymskie, będące kolebką formowania się wielu tradycji europejskich, oddało ogromne zasługi, kształtując nowożytne systemy monetarne. Mimo upadku w 476 roku p.n.e. tradycje kulturowe i ekonomiczne żyły nadal w Cesarstwie Bizantyjskim i wśród władców plemion germańskich w Europie zachodniej. Złote monety, nawiązujące do tradycji rzymskich solidów oraz triensów (tremissów), były emitowane - zwłaszcza w Italii - do IX wieku. Pozwoliło to nawiązać władcom średniowiecznej Europy, a przede wszystkim Karolowi Wielkiemu, do rzymskich systemów monetarnych, które w szczątkowych fragmentach przetrwały aż po XX wiek.

 

W Europie zachodniej w XII i XIII wieku nastąpiło znaczne ożywienie handlu z Bliskim Wschodem. Szybko rozwijały się miasta, zwłaszcza w Europie południowej, wzrastała też ogólna zamożność. Te zjawiska znalazły swoje odbicie w rozwoju gospodarki pieniężnej. Pojawiły się nowe formy rozliczeń, na przykład weksle. Władcy coraz częściej ściągali podatki w pieniądzu, wzrosła i umocniła się rola bankierów w gospodarce i polityce wielu krajów. W tej sytuacji drobne monety srebrne, przydatne w codziennym handlu, nie wystarczały - życie samo domagało się nowych, większych jednostek monetarnych, dostosowanych do wielkich operacji finansowych. Z tych powodów w 1252 roku Florencja wybiła monetę o wadze 3,500 g.i próbie 0,989. Wkrótce, bo w 1284 roku, w jej ślady poszło drugie bogate miasto Włoch, Wenecja, która rozpoczeła emisje monet o identycznej wadze i próbie, zwanych dównież dukatami. Monety te przyjeły się w całej Europie i wkrótce wiele krajów rozpoczęło emisje swoich dukatów i florenów. W Europie zachodniej i środkowej wprowadzono w obieg także nową, dużą srebrną jednoskę monetarną, ważącą 3,800 g (od 1266 roku tzw. grosze turońskie we Francji i od 1300 roku grosze praskie w Czechach). O ile floreny i dukaty utrzymywały stałą wartość, o tyle monety srebrne ulegały dewaluacji, do tego stopnia, że w XV wieku grosze stały się monetami drobnymi. Zaistniała potrzeba wybicia dużej srebrnej jednostki, będącym odpowiednikiem monet złotych. Stosunek wartości obu kruszców , wynoszących wówczas 1:8, zdeterminował wagę tej nowej monety do koło 29 gramów. Pierwsze tego typu emisje pojawiły się pod koniec XV wieku w Tyrolu i Saksonii, a w 1522 roku w Joachimstal w Czechach. Moneta ta przyjeła miano talara, od nazwy miejsca jej pochodzenia. Nazwa "talar" zrobiła zawrotną karierę na całym świecie, dając początek talarom europejskim, koronom angielskim, francuskim ecu, włoskim scudo i amerykańskim dolarom. Zastosowanie stempli monet talarowych do produkcji złotych emisji, pozwoliło na bicie multiplikacji, czyli wielokrotoności dukatów. Po raz pierwszy pojawiły się one w Portugalii i w niemieckim mieści hanzeatyckim Hamburgu w XVI wieku. Również popularne stały się podziałki dukata od 1/2 do 1/32. Te najmniejsze służyły najprawdopodobniej jako żetony do rozrzucania w tłumie, z okazji np. koronacji.

sie  31